به گزارش خبرگزاری «حوزه»، تربیت اسلامی از توصیه های بزرگان دین برای مسلمانان است که در شماره های گوناگون، بخش های مختلفی را تقدیم حضور مخاطبان گرامی خواهیم کرد.
* راهکار برگشت به دین
- سؤال
فكر مي كنم كمي از دين دور شده ام لطفاً مرا راهنمايي كنيد؟
- پاسخ
از آن جا كه انسان متأثر از شناخت ها، عواطف و غرايز خويش است، جهت گيري اين امور نقش موثري در شكل دهي به رفتار او دارند. هدايت و كنترل اين محورها در مسير دين موجب بروز يك سلسله رفتار در انسان مي شود كه به آنها اعمال، عواطف و رفتارهاي ديني و منطبق با دين اطلاق مي شود و از طرف ديگر دوري اين سه محور از دين، انسان را به جدايي از دين و يا بي تفاوتي در برابر دين مي كشاند. پس براي تقويت رفتارهاي ديني مي بايست اين سه حوزه را از سرچشمه دين و معنويت سيراب نمود، از اين رو براي تقويت روحيه ديني مي توان به عواملي اشاره كرد كه عبارتند از:
الف. بُعد شناختي
1.افزايش شناخت و آگاهي: مسأله شناخت آنقدر مهم است كه مي توان گفت: «... اگر مشكل معرفتي كسي حل بشود ديگر گناه نمي كند».[1] اگر انسان به جهان بيني درستي از هستي دست يابد و بتواند تعريف و تبيين صحيحي از هستي و خالق هستي داشته باشد و همينطور جايگاه خود را در هستي و آفرينش بيابد و از طرف ديگر ماهيت گناه و تأثير آن را در هبوط روحي و معنوي اش تشخيص دهد كمتر به سراغ گناه مي رود. كسي كه سوزاننده بودن آتش و مهلك بودن سمّ را مي داند نيازي به نهي و منع ديگران ندارد چرا كه خود به صورت قهري از آنها اجتناب مي كند. افزايش آگاهي ما در اين زمينه ـ شناخت پيامدهاي گناه ـ به ما نوعي مصونيت از گناه مي دهد كه به راحتي حاضر به انجام گناه نشويم. اينكه گاهي ما براحتي مرتكب گناه مي شويم ناشي از اين مسأله است كه از حقيقت و ماهيت گناه و تأثير آن بر شخصيت ملكوتي مان غافل هستيم. پس، افزايش آگاهي از عواقب گناه، و مطالعة سرگذشت پيشينيان در قرآن، مي تواند نقش كنترل كننده اي داشته باشد. گاهي اين آگاهي با غفلت از بين مي رود كه بايد با موارد غفلت زا جداگانه برخورد كنيم.
2. تقليدي نبودن اصول دين: خداوند تنها انسان را در فروع دين مجاز به تقليد دانسته ولي معارف و اصول دين بايد با اطمينان قلبي و تحقيق بدست آيد. سستي به خرج دادن در فراگيري اعتقادات و مسائل دين، در لحظات حساس
مي تواند انسان را به ورطة گناه بكشاند. يك اظهار نظر غير كارشناسانه و يا پذيرش نظر يك غير متخصص در باب دين، مي تواند منشاء بروز رفتارهاي غير ديني شود كه متأسفانه گاهي اهميّت آن براي ما چندان آشكار نمي باشد.
متأسفانه امروزه سطح دانش و آگاهي ما ار مسائل ديني چنان سطحي و عاميانه است كه با روح تعاليم ديني ما ناسازگار است و از قضا باعث بروز رفتارهاي غير ديني در عرصه اجتماع، سياست، اقتصاد، هنر و ... مي شود.
3. دوري از شبهات و شايعات: گاهي انسان نسبت به مسائل ديني با ترديدها و شبهه هايي روبرو مي شود كه نبايد نسبت به آنها اهمال كاري كند بلكه بر عكس مي بايست سريع در رفع آنها بكوشد تا شك و ترديد همچون موريانه بناي فكر او را متزلزل نكند و در نتيجه در دينداري سستي به خرج ندهد. گاهي گوش دادن به شايعات و قبول كردن شايعات باعث تضعيف روحيه دين داري و رغبت به اعمال ديني مي شود. البته منظور شايعات و شبهاتي است كه نسبت به دين، بزرگان دين و حاكمان ديندار و يا حكومت ديني و اسلامي مطرح مي شود. در صورتي كه صريح آيه قرآن مي فرمايد: «ولاتَقف ما ليسَ لك بهِ علم»[2]و پيروي نكن آنچه را كه به آن علم نداري.
اين اموري كه گفته شد در جهت تقويت بُعد شناختي ما از دين بود كه اگر بُعد شناختي به گونه اي صحيح افزايش و تقويت يابد مي تواند خيلي از رفتارهاي ما را ديني كند امّا اين فقط نيمي از راه است چرا كه امور ديگري نيز در زمينه تقويت روحيه ديني موثر هستند كه نبايد از آنها غفلت كرد.
ب. بُعد رفتاري
در قرآن به اين دو مسأله اشاره شده است، يكي تأثير شناخت و تدبر و تفكر در گزينش راه صواب و مطابق با فطرت و ديگري تأثير گناه نكردن و تقوا ورزيدن در پيدايش راه صحيح از خطا، به گونه اي كه قرآن بعضي از گناهان را باعث تكذيب آيات خدا مي داند. پس تصحيح بعضي از رفتارها و عملكردهاي ما مي تواند نقش مهمي در تقويت روحيه دينداري داشته باشد كه به عنوان نمونه چند مورد ذكر مي شود.
1. اجتناب از شبهه و خوردن حرام.
آيات و روايات فراواني راز عدم ارتكاب گناه را در دوري از مال حرام و شبهه دانسته اند. به جرأت مي توان گفت كسب مقامات بلند معنوي در گرو خوردن لقمة حلال مي باشد و لقمة حرام مي تواند زمينه بروز گناه در انسان را تشديد كند. آيت الله حسن زاده آملي در اين زمينه چنين مي فرمايد: «... آنهايي كه هرزه خوراك شوند هرزه كار مي گردند ... وقتي واردات انسان هرزه شد صادرات او هم هرزه و پليد و كثيف مي گردد.»[3]
2. نقش دوستان:
دوستان مي توانند نقش مهمي در جهت دهي به فكر و رفتار انسان داشته باشند، از اين رو است كه اسلام اين همه تأكيد بر يافتن دوستان نيكو نموده است چرا كه به تعبير زيباي پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ دوست خوب همچون عطّار است كه اگر از عطر خود به تو ندهد لااقل از بوي خوش او لذت مي بري، اين نكته بيان تأثير گذاري دوستان بر همديگر را مي رساند.
غزالي در اين باره چنين مي نوسيد: «... الطبع يسرق من الطبع الشر و الخير جميعاً»[4] به درستي كه اخلاق خوب گاهي با مشاهده و همنشيني با ديگران كسب مي شود. زيرا طبع انسان از همنشين خود خير و شرّ را كسب مي كند. پس نوع دوستان ما مي توانند نقش مهمي در تقويت و يا تضعيف روحيه ديني ما داشته باشند.
3. پرهيز از عافيت طلبي:
گاهي اوقات انسان از روي بي خيالي و تنبلي حاضر به رعايت بعضي از مسائل ديني نمي باشد. پرهيز از تنبلي و عافيت طلبي در انجام مسائل ديني باعث ورزيدگي روح مي شود. هر چه روح ما ورزيده تر و سبكبارتر باشد مي تواند جسم و جان ما را در انجام مراسم ديني و عبادي تحت تأثير خود قرار دهد.
ج. بُعد عاطفي
گاهي مسائل عاطفي به شدت بر انسان و باورهايش اثر مي گذارد كه توجه به اين امر مي تواند در تفكيك مسائل از هم كمك كند. مثلاً كسي كه بيمار شده، وسايل ازدواجش فراهم نمي شود و مشكلات پي در پي برايش پيش مي آيد ممكن است در دينداري اش اثر گذارد.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. حضرت امام خميني . چهل حديث . چاپ مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام .
2. حسيني . سيد مجيد . گناه و ناهنجاري ها ، عوامل و زمينه هاي آن . قم . دارالغدير 1379 .
3. تنظيم و نگارش : اشتهاردي . محمد مهدي . گناه شناسي (درسهايي از قرآن . محسن قرائتي) . انتشارات پيام آزادي . چاپ 11 . سال 1375 .
4. دكتر طاهري . عباس گناه از نگاه قرآن . مترجم حميدرضا آژير . آستان قدس رضوي . 1377 .
پي نوشت ها:
[1] . جوادي آملي . درس خارج فقه . مورخه 30/8/75 . نقل از كتاب ؛ حسيني . سيد مجتبي . گناه و ناهنجاري ها . ص 23 .قم . دارالغدير . 1379 .
[2] . اسراء/36 .
[3] . حسيني . سيد مجيد . گناه و ناهنجاري . ص 47 .قم . دارالغدير . 1379 .
[4] . حسيني . سيد مجتبي . احياء العلوم غزالي . ص 121 . نقل از گناه و ناهنجاري ها . قم . دارالغدير . 1379 .
